การเข้ามาของเทคโนโลยีผลอย่างมากในการเปลี่ยนแปลงวิถีชีวิตของคนอีสานไปจากเดิม ในความอีสานรุ่นใหม่ ที่ไม่ได้โง่ จน เจ็บ อีกต่อไป อีกทั้งเส้นแบ่งระหว่างความเป็นชนบทและความเป็นเมืองนั้นได้พร่าเลือนลงไปมาก การได้รับรู้ข้อมูลข่าวสารจากทั่วโลกก็สามารถทำได้แค่ปลายนิ้ว ก็เป็นอีกหนึ่งตัวอย่างที่เห็นได้ชัดที่สุด

ความเป็นอีสานทำไมถึงได้ป๊อปขึ้นมาล่ะ? เพลงที่เราเรียกว่าเพลงชาวบ้าน เพลงร้านลาบ เพลงคนขับแท็กซี่ ทำไมความเป็นอัตลักษณ์ของคนอีสานถูกยอมรับและกระจายเข้าในวงกว้าง ร่วมหาคำตอบกับ อีฟ-ปาณิส โพธิ์ศรีวังชัย ผู้วิจัยเรื่อง “อัตลักษณ์ของเพลงอีสานประยุกต์ในยุคอีสานใหม่”

“พื้นเพเราเป็นคนขอนแก่น มาที่เรียนกรุงเทพฯตั้งแต่อายุ 18 จนถึงตอนนี้ก็อายุ 30 ปีแล้ว ก็ยังอยู่กรุงเทพฯ ทำให้เราเห็นทั้งความเป็นเมืองและความเป็นต่างจังหวัด  

“เมื่อ 2 ปีที่แล้ว เราเรียนปริญญาโทซึ่งตรงกับช่วงที่เพลงอีสานดังมาก ซึ่งก่อนหน้านั้นก็มีเพลงประกอบละครเรื่อง ‘นาคี’ ของช่อง 3 ที่ร้องเป็นภาษาอีสาน หรือแม้แต่งานเลี้ยงครบรอบวันเกิด 48 ปี ช่อง 3 ที่จัดที่สนามกีฬาราชมังฯ ก็มีดาราดัง ๆ ร้องเพลงผู้สาวขาเลาะ ของลำไย ไหทองคำ

“เราก็ตั้งคำถามว่าความเป็นอีสานได้รับการยอมรับมายังส่วนกลางตั้งแต่เมื่อไหร่ เพราะเมื่อก่อนเวลาใครฟังเพลงอีสานก็มักจะรู้สึกว่าเป็นเรื่องของคนบ้านนอก คนเมืองไม่ฟังหรอกแต่กลายเป็นว่าตอนนี้เพลงอีสานเข้าสู่ส่วนกลางชัดเจนมากขึ้น

“พอเราเรียนทางด้านนิเทศศาสตร์ จึงใช้หลักการทฤษฎีของสื่อไปจับว่าเกิดปรากฏการณ์เหล่านี้ขึ้นได้อย่างไร เลยเกิดเป็นวิทยานิพนธ์หัวข้อ “อัตลักษณ์ของเพลงอีสานประยุกต์ในยุคอีสานใหม่” หลังจากการเอาทฤษฎีทางนิเทศศาสตร์ไปจับ ทำให้เราได้คำตอบหลายประเด็น

“ข้อแรก คือเรื่องการเปลี่ยนแปลงของสื่อ เพราะมีสื่อใหม่เกิดขึ้น อำนาจของสื่อมาอยู่ในมือคนทั่วไปมากขึ้น คนสามารถสร้างเนื้อหาของตัวเองได้ผ่าน YouTube ก็เลยเกิดความหลากหลายของเนื้อหา

“ต่อมาคือการพัฒนาเทคโนโลยี เมื่อก่อนถ้าจะอัดเสียง เราต้องมาหาค่ายเพลงขนาดใหญ่เพื่อเข้าห้องอัด แต่เดี๋ยวนี้เทคโนโลยีพัฒนามากขึ้นอุปกรณ์ต่าง ๆ ก็ถูกลง สามารถอัดเสียงด้วยตัวเองได้ แล้วในเรื่องการเผยแพร่ สมัยก่อนถ้าเราจะออกเทปต้องมีคนปั๊มเทปให้เราเป็นแสน ๆล้าน ๆ แผ่นเพื่อกระจายออกไปสู่คน แต่ตอนนี้ไม่ต้องแล้ว เราสามารถอัพเพลงลง YouTube ได้เลย เพราะอำนาจไปอยู่ในมือของคนที่หลากหลายมากขึ้นด้วย 

“พอไม่ต้องลงทุนสูง ก็ทำให้คนกล้าทำสิ่งแปลกใหม่ ลองเสี่ยงอะไรใหม่ ๆ ผสมผสานกับความเป็นอีสานที่ม่วนอยู่แล้ว ทั้งเนื้อหาของเพลง การแต่งตัวที่ร่วมสมัยมากขึ้น ทุกอย่างรวมกันแล้วเลยเกิดเป็นความนิยมขึ้นมา เกิดเป็นเพลงอีสานป๊อป

“ถ้าเราย้อนกลับไปเมื่อสัก 10-20 ปีที่แล้ว เพลงอีสานที่ดัง มักมีเนื้อหาส่วนมากของเพลงเกี่ยวกับความทุกข์ของคนอีสานที่เข้ามาในเมือง พูดถึงภาวะ โง่ จน เจ็บ ฝังอยู่ในเนื้อเพลง เพราะเนื้อหาเล่าแทนความรู้สึกของคนอีสานที่เข้ามาใช้แรงงานในเมืองใหญ่ กลุ่มคนฟังก็จะเฉพาะกลุ่ม เหมือนที่แต่ก่อนคนเรียกว่าเพลงร้านลาบหรือเพลงบนแท็กซี่ พอเป็นแบบนี้คนเมืองก็เชื่อมโยงไม่ได้ เลยอาจจะไม่อินไปกับเพลง

“พัฒนาการความเปลี่ยนแปลงในเพลงอีสานยุคใหม่ จะเห็นว่านักร้องอายุน้อยลง ส่วนมากเป็นวัยรุ่น อย่างมากไม่เกินอายุ 35 ปี เช่น ลำไยไหทองคำ, แซ็ค ชุมแพ, เบิ้ล ปทุมราช, ก้องห้วยไร่ ฯลฯ แล้วเนื้อหาของเขาไม่ได้พูดถึงความน้อยเนื้อต่ำใจว่าเราเกิดเป็นคนอีสาน ทุกข์ยากลำบาก แต่เนื้อหาจะพูดถึงความรักหรือพยายามสะท้อนความภูมิใจในความเป็นอีสาน เช่นเพลง โอ้ละหนอ ของก้อง ห้วยไร่

“แล้วก็อีกอย่างคือเนื้อเพลงที่เล่าถึงเรื่องอะไรก็ไม่รู้แต่สนุก เช่นเพลง ห่อหมกฮวกไปฝากป้าพอเนื้อหาเป็นแบบนี้ก็เลยไปเชื่อมโยงกับคนจำนวนมาก เข้าถึงคนในวงกว้างมากขึ้น เพราะว่าเนื้อหาไม่ได้จำกัดอยู่แค่เรื่องความน้อยเนื้อต่ำใจของการเป็นคนอีสานอีกแล้ว ซึ่งสิ่งเหล่านี้ก็เกิดจากชีวิตของวัยรุ่นอีสานที่เปลี่ยนไปจริงๆ

“ตอนนี้เส้นความพร่าเลือน ระหว่างชนบทกับเมืองลดน้อยลงแล้ว แต่ก่อน ถ้าเราอยู่ในบ้านนอกก็คือบ้านนอกจริงๆ เดินทางไปไหนลำบาก แต่เดี๋ยวนี้การคมนาคมอาจจะดีขึ้น เจริญขึ้น และพอเทคโนโลยีเข้าถึง คนในชนบทจึงสามารถเสพสิ่งเดียวกันในแบบที่คนเมืองเสพได้ คือเรานอนอยู่เถียงนา เราก็ยังดูฟุตบอลพรีเมียร์ลีกได้ ดูเพลงแร็ป เพลงป๊อปจากต่างประเทศได้เหมือนกับที่คนเมืองได้ดู ไม่เหมือนเมื่อก่อนที่ชาวบ้านฟังได้แค่เพียงวิทยุธานินทร์ ตอนนี้คนได้รับรู้เรื่องทันสมัยถึงกันหมด เพราะเป็นแบบนี้ทำให้โลกทัศน์ของวัยรุ่นอีสานยุคใหม่กว้างมากขึ้นด้วย พอกว้างมากขึ้นก็เลยนำมาสู่การผลิตเพลงที่ทันสมัยมากขึ้น และทันโลก

“ในยุคนี้ การเกิดค่ายเพลงใหม่ๆ ที่เจ้าของเป็นคนอีสานนั้นทำง่าย หรือที่เรียกว่า ‘ป่าล้อมเมือง’ คือการเกิดค่ายเพลงเล็กๆ ขึ้นเต็มตามต่างจังหวัด เพราะทำง่ายขึ้น ราคาถูกลงแล้วอย่างหนึ่งคือทำแล้วกระแสมา ทำอย่างไรก็ดังแล้วยิ่งพอคนทำเยอะ ก็จะยิ่งแข่งกันหลากหลายเราทำเพลงที่ต่างจังหวัดก็จริง แต่ถูกสื่อกระแสหลักหยิบเอาสิ่งเหล่านี้ไปเล่นอย่างเช่นรายการ The Mask singer ก็เอาเพลงไปร้อง แล้วหลายเพลงก็ดังขึ้นมาด้วย

“หรือแม้แต่ละครเรื่องนาคีที่เอา ก้อง ห้วยไร่ ไปร้องเพลงประกอบละคร แล้วยิ่งเป็นละครหลังข่าว พอเพลงเหล่านี้ไปปรากฏในช่วง Prime Time ก็ยิ่งทำให้คนรู้จักมากขึ้น ก่อนหน้านี้ ก้องห้วยไร่ แจ้งเกิดจากการอัดเพลงลงโซเชียลฯเอง เขาไม่ใช่ศิลปินจากค่ายใหญ่ พอสื่อกระแสหลักเอาเพลงของก้องไปเล่น ก็ยิ่งทำให้ดังมากขึ้น หรือแม้แต่ไข่มุก The Voice ที่เอาเพลง ไสว่าสิบ่ถิ่มกัน ไปร้องในรายการ The Voice ก็ยิ่งเสริมกันไปมากยิ่งขึ้น

“อีสานมีวัตถุดิบที่สนุกเยอะ หยิบจับเอาไปทำอะไรได้เยอะมาก แล้วพอถูกนำเอาไปใส่สิ่งที่สนุกและป๊อปขึ้น ร่วมสมัยขึ้น จากที่เมื่อก่อนอีสานมีเสน่ห์ของตัวเองอยู่แล้ว พอมีคนขุดเอาสิ่งเหล่านี้ออกมาเล่า ยิ่งทำให้ความเป็นอีสานมีเสน่ห์ขึ้นมา”

More Information

ปริญญาตรี คณะเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร มหาวิทยาลัยศิลปากร

ปริญญาโท คณะนิเทศศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

ปัจจุบันเขาเป็นบรรณาธิการประจำเว็บไซต์ The101.world และยังมีหนังสือรวมสารคดี “ไม่มีใครเป็นเจ้าของความหวังเพียงผู้เดียว”ถ่ายทอดเรื่องราวของบุคคลหลากหลายพื้นที่ ที่เฝ้าฝันว่าชีวิตที่ดีจะมาถึงในเร็ววัน